Anlıkçılık

Os. Zihniyye, Akliye mezhebi, Fikriye mezhebi; Fr. Intellectualisme, Al. Intellectualismus, İng. Intellectualism, İt. Intellettualismo

Bütün varlıkları anlıksal temele indirgeyen öğretilerin genel adı... İradecilik karşıtı ve özellikle bilgi bilimde usculuk’la anlamdaş olarak kullanılmıştır.

Törebilimsel anlam, ahlaksal davranışların anlıkla belirlendiği anlayışı dile getirir; eş deyişle ahlaksal davranışlar bir bilgi ve uslamlama işidir. Genellikle anlığın başatlığında birleşen Platon, Descartes, Spinoza, Leibniz, Wolf, Kant, Hegel gibi birbirlerinden az ya da çok farklı birçok düşünürlerin öğretileri anlıkçılık genel adı altında toplanırlar. Genellikle küçümseyici anlamda kullanılan terimin ayırıcı niteliği, varlıkları anlıksal temele indirgemek’tir.

Anlıkçılar içinde Platon gibi nesnel gerçekliği anlıksal gerçekliğin bir kopyası sayan, Kant gibi nesnel nesnel gerçekliğin varolduğunu, ama asla bilinemeyeceğini ileri süren, Berkeley gibi nesnel gerçekliği tümüyle yadsıyan düşünürler vardır. Felsefe sözlükleri çoğunlukla anlıkçılığı düşüncecilikten ayırmaya çalışırlarsa da doğru değildir.

Çünkü açık, gizli, dolaylı olmak üzere çeşitli yollardan da olsa anlıkçıların hepsi düşüncecilik temelinde birleşirler.



Orhan Hançerlioğlu (Felsefe Sözlüğü, Remzi Kitabevi)