Akış öğretisi

[İng. theory of flux ; Fr. théorie de flux; Alm. theorie der flusses]

Evrenin sürekli bir oluş, bir akış, bir değişim içinde olduğunu ve değişimin karşıtlıklardan, birbiriyle çatışan gerçekliklerden kaynaklandığını öne süren öğreti.

Akış öğretisi hiçbir şeyin aynı kalmadığını; her şeyin gelip geçici olduğunu; şeylerin sonsuz bir akış içerisinde birbiri ardı sıra belirip kaybolduklarını savunur.

Sokrates öncesi doğa felsefesi döneminin filozoflarından, “akış”ın filozofu diye adlandırılan Herakleitos’a atfedilen akış öğretisi, onun ünlü’ “Aynı nehirde iki kez yıkanılmaz” savsözü ile anılar.

Arkhe olarak “ateşi (pyr) seçen Herakleitos, “ateş”le özdeşleştirdiği logos’u da Parmenides’in devinimsiz ve değişmeyen gerçekliğin kendisi olarak öne sürdüğü “Varlık”a karşı bir kavram olarak felsefesinin odağına yerleştirmiştir. Herakleitos’un “her şeyin bir akış içinde olduğu” düşüncesi bağlamında lagos, düzenli akışı sağlayan, çeşitliliği bir birlik içinde tutan “evrensel us”tur.

Karşıtlıklardan doğan gerilimin yarattığı “sürekli oluş”un evrensel bir dengede durmasını sağlayan ilke olan lagos evrende değişmeyen tek şeydir “evrensel denge” durumuna karşılık gelir. Herakleitos’a “ “değişim”in kendisinden doğan ve karşıtlıkların çatışmasıyla süregiden “evrensel süreç” sonsuzdur.

Öte yandan Herakleitos’a göre Parmenides gibi “herşeyin birliğe ilkesine derinden bağlıdır; ancak onun devingen bir denge durumuyla ifade ettiği “birlik” kavramı “çokluk”u, “değişim”i ve “karşıtlık lar”ı yadsımaz, tersine bunlar üzerine kuruludur.

Platon, Kratilos diyalogunda Herakleitosçu filozof Kratylos’la tartışırken görüngünün ,sürekli bir akış içinde olduğu öğretisinden etkilense de sürekli oluş içinde olan şeyin bilenemeyeceğini öne sürerek öğretinin anlaşılabilir gerçekliğin bir açıklaması olduğunu reddetmiştir.


Felsefe Sözlüğü- A.Baki Güçlü; Erkan Uzun; Serkan Uzun; Ü.Hüsrev Yoksal-Bilim ve Sanat Yayınları