Aşkınsal ben

Varoluşu dünyaya ilişkin bilgimiz için zorunlu bir varsayım olarak görülen ben ya da zihin. Aşkınsal ben’in, gerçekte varolan bireylerin zihniyle özdeş olmasa da ona içsel olduğu düşünülmektedir. Kant aşkınsal ben (transzendentales) tasarımını dünyaya ilişkin bilgimizin tutarlılığını açıklamak için kullanır. Kant’a göre aşkınsal ben, duyumları anlamanın kategorileriyle birleştirir. Fichte’ye göreyse bütün felsefe ve gerçeklik aşkınsal ben’le, ilk deneyim üzerine belli belirsiz süren bir düşünümde ancak keşfedilebilen ve kolay ele geçirilemese de ulaşıldığında epey etkin olan bu Kantçı ben’ le, bilinçli ben’le birlikte başlar. Kendi alanını yalnızca mantık kategorileri ve bunların gerekli kıldığı düzenleyici ilkelerle sınırlayan bu bilinçli varlık, her şeyi anlamak için kendisini sonsuzca genişletir. Aşkınsal ben kavramının Husserl’in çalışmalarında da ayrı bir yeri bulunmaktadır. Aşkınsal ben (transzendentales Selbst) ya da salt bilinç tekil zihinlerden farklı bir zihindir varolmak bu bilincin nesnesi olmaktır. Husserl’e göre, varolan her şeyin ancak ona göre bir nesne olduğu salt bilinç, bütün anlamın temeli ve yapısıdır. Giovanni Gentile’ye göreyse aşkınsal ben, kişi düşüncesini dil aracılığıyla ifade ettiğinde bilince gelen, varlığı salt eylem olan ben’dir.

Felsefe Sözlüğü- A.Baki Güçlü; Erkan Uzun; Serkan Uzun; Ü.Hüsrev Yoksal-Bilim ve Sanat Yayınları