açmaz [İng. paradox, Fr. paradoxe, Alm. Paradox]
Görünüşte doğru varsayımlara ya da öncüllere dayansa da bir çelişkiye yol açan akılyürütme. Açmaz genelde tümü de doğru olarak kabul edilen bir dizi önermeden, geçerli bir tümdengelimli uslamlamayla benimsenen diğer düşüncelerle kesin biçimde çelişen ya da uyuşmayan bir sonuca ulaşıldığında doğar. Böyle bir sonuç, kişinin kemikleşmiş düşüncelerinden hangisini reddetmesi gerektiği pek açık olmadığından ötürü rahatsız edicidir. Açmazlar bir akılyürütme ilkesinin ya da bu ilkeye dayanan varsayımların hatalı olduğunu ortaya çıkarırlar. Yanlış ilkeler ya da bunların yaslandığı varsayımlar açık bir biçimde tanımlandıklarında ya da çürütüldüklerin de açmazların çözüldükleri söylenir.
Felsefe tarihi boyunca iki tür açmaz ön plana çıkmıştır: anlambilgisel açmazlar ile mantıksal açmazlar. Anlambilgisel açmazlar ile mantıksal açmazlar anlambilgisinin ve mantığın (ya da kümeler kuramının) temel kavramlarının anlaşılmasın daha ciddi sorunları gözler önüne sererler. Yalnızca mantık ve matematik terimlerine dayanan açmazlar (örneğin Russell açmazı) mantıksal açmazlar, anlam ve ad gibi kavramlara dayanan açmazlar da (örneğin yalancı açmazı) anlambilgisel açmazlar diye adlandırılır.Diğer açmazlar ise çoğunluk görünüşte birbirinden ayrılmaz olan düşüncelerin tutarsız olduklarını (örneğin Zenon açmazları), görünüşte olası olan durumların aslında olanaksız olduklarını tanıtlarlar.
Felsefe Sözlüğü- A.Baki Güçlü; Erkan Uzun; Serkan Uzun; Ü.Hüsrev Yoksal-Bilim ve Sanat Yayınları
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder